Najsilniejsze leki przeciwbólowe, niezbędne w chirurgii i wielu gałęziach medycyny. Mają łatkę narkotyków, substancji groźnych i uzależniających. Jak jest w rzeczywistości? Czy opioidowe leki przeciwbólowe są bezpieczne?

Jak to działa?

Jak to często w historii medycyny bywa, najpierw znaliśmy substancję (opium, które zawiera m.in. morfinę) i jej odurzająco-przeciwbólowe działanie, a dopiero później poznaliśmy mechanizm działania. Opioidowe leki przeciwbólowe działają na receptory opioidowe (cóż za zaskoczenie), które znajdują się w mózgu, rdzeniu kręgowym, układzie nerwowym, ale też w wielu innych miejscach organizmu (jak choćby jelita). W naturalny sposób na te receptory działają związki syntezowane przez organizm np. endorfiny i enkefaliny.  Podając substancje z zewnątrz, oszukujemy organizm dzięki czemu m.in. nie czujemy bólu. Jednak to nie wszystkie efekty działania receptorów opioidowych, stąd wiele zastosowań tych substancji w medycynie i poza nią.

Kiedy stosuje się przeciwbólowe leki opioidowe?

Jak ocenić ból?

Ból jest odczuciem subiektywnym, więc trudno jest zastosować jednoznaczne kryteria oceny. Jednak można poprosić pacjenta, żeby sam określił natężenie bólu.

Leki czy narkotyki?

Leki zaleca lekarz i są kupowane w aptece, w celach leczniczych. Ból też może być chorobą. 

Narkotyki kupowane są u dilera, a stosuje się je w celu zmiany nastroju, a nie leczniczym. Dlatego bardzo nie lubię mówić o opioidach z apteki “leki narkotyczne”, czy “narkotyki”, bo wprowadza to zbędne zamieszanie.

Czy opioidowe leki przeciwbólowe są bezpieczne?

Niestety złe stosowanie opioidów może wiązać się nawet ze śmiercią. Człowiek przestaje oddychać. Brzmi groźnie. Na szczęście jest to bardzo rzadkie działanie niepożądane, więc zachowaj spokój. Lekarz przepisujący będzie ostrożnie dobierał dawkę leku. W aptece recepta zostanie kilka razy oceniona przez różnych magistrów, zanim lek zostanie wydany. 

W związku z uwagą jaką się poświęca zastosowaniu tych leków,  można więc powiedzieć, że opioidowe leki przeciwbólowe są bezpieczne. Choć trzeba mieć dla nich szacunek.

Działania niepożądane

Pisałem o ryzyku zatrzymania oddechu spowodowanego opioidowymi lekami przeciwbólowymi. Jednak nie to jest problemem w czasie leczenia. Przyczyną zaprzestania terapii, szczególnie na początku, są nudności i wymioty. Jest to tak częste powikłanie, że niektórzy autorzy zalecają rutynowe podawanie leków przeciwwymiotnych!

Drugim częstym problemem jest senność i zmęczenie, wrażenie trudniejszego myślenia.  Może się to przydarzyć na początku terapii jaki i w momentach zwiększenia dawki leku.

Natomiast przy dłuższym stosowaniu opioidów dużym problemem są zaparcia. Trzeba w takich wypadkach stosować preparaty przeczyszczające.

Na jakie połączenia uważać ?

Ze względu potencjalne działania niepożądane, trzeba uważać na łączenie leków opioidowych z innymi lekami i substancjami. Przede wszystkim uważaj na te, które wpływają na mózg i układ nerwowy. Szczególnie zwróć uwagę na leki, które usypiają lub uspokajają. Najlepiej nie stosuj nic bez konsultacji z lekarzem prowadzącym leczenie. Tylko wtedy przeciwbólowe leki opioidowe są bezpieczne.

Za to w miarę bezpiecznie można opioidowe leki przeciwbólowe łączyć z paracetamolem (zajrzyj do artykułu Paracetamol jet bezpieczny – czy na pewno?) oraz z niesteroidowymi lekami przeciwbólowymi jak ibuprofen (więcej o ibuprofenie -> tutaj)

Jakie dawki i dawkowanie?

Dawki leków opioidowych i sposób podania jest zawsze dobierany indywidualnie. Każdy z nas ma inny próg bólu i inaczej reaguje na leki. Ponadto część opioidowych leków przeciwbólowych nie ma górnej granicy skuteczności tzn. stopniowo można dawkę podnosić prawie bez końca. Oczywiście zawsze trzeba ocenić ryzyko i działania niepożądane. W efekcie u jednego pacjenta skuteczny będzie 1 mg morfiny, a u innego potrzebne będzie 1000 mg.

A co z uzależnieniem?

Niestety opioidowe leki przeciwbólowe będą powodować zależność fizyczną. Organizm przyzwyczaja się do podawanych substancji, a w momencie ich braku pojawiają się objawy odstawienne. Nie oznacza to konieczności stosowania leków “na zawsze”. Po prostu nie można opioidów odstawiać nagle. Należy systematycznie zmniejszyć dawkę, aż do całkowitego zaprzestania stosowania. Jednak jest to zupełnie coś innego niż narkomania. 

Czy w związku z tym opioidowe leki przeciwbólowe są bezpieczne? Jeśli są stosowane zgodnie ze wskazaniami, u osób, które nie przejawiają tendencji do uzależnienia (np. nie są już alkoholikami) to powinno być dobrze. 

A kiedy jest źle? Być może spotkałeś się z newsami “kryzys opioidowy w USA”. Właśnie tak wygląda sytuacja, gdy nie stosuje się do zaleceń stosowania opioidów. Kiedy zbyt dużym zaufaniem obdarza przedstawicieli i firmy farmaceutyczne. Tylko to jest historia na inny artykuł. Na pewno taki powstanie.

Czy w Polsce grozi nam opioidowy kryzys jak w USA?

Na dzień dzisiejszy nie. Jesteśmy na drugim końcu skali, jeśli chodzi o stosowanie opioidów. Za mało ich używamy, przez co pacjenci w Polsce cierpią niepotrzebny ból. A mówimy o osobach, które oprócz doświadczania ogromnego bólu, chorują na poważne choroby jak nowotwory.

Podsumowując – czy opioidowe leki przeciwbólowe są bezpieczne?

Jeśli są stosowane zgodnie z zaleceniami i wytycznymi, opioidowe leki przeciwbólowe są bezpieczne. Są niezastąpione w uśmierzaniu silnego bólu np. w trakcie i po operacjach, czy w onkologii. Trzeba mieć do nich szacunek, ale nie należy się ich bać. A jak je bezpiecznie stosować? O tym w następnym artykule.

Źródła

1. Goodman, L. S., Brunton, L. L., Chabner, B., & Knollmann, B. C. Goodman & Gilman’s pharmacological basis of therapeutics. New York: McGraw-Hill.
2. Abdulla A, Adams N, Bone M, Elliott AM, Gaffin J, Jones D, Knaggs R, Martin D, Sampson L, Schofield P; British Geriatric Society. Guidance on the management of pain in older people. Age Ageing. 2013 Mar;42 Suppl 1:i1-57. doi: 10.1093/ageing/afs200. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23420266-guidance-on-the-management-of-pain-in-older-people/
3. World Health Organization. Cancer pain relief (2nd ed.). World Health Organization,Geneva 1996.
4. Dobrogowski J. i wsp. “Stanowisko dotyczące postępowania przeciwbólowego u chorych na nowotwory”, Onkologia w Praktyce Klinicznej 2009, tom 5, nr 2, 55–68